විමුක්තිකාමි සමාජය තුළ යථාර්ථවාදී ධර්ම විනයක් තුළින් ලෝකයෙන් විමුක්තවීමක් සොයන අය මධ්‍ය දේශික සමාජය තුළ සිටිති. ඒ අය සොයන විමුක්තිය තුළ ද හික්මීෙමේ වැඩපිළිවෙළකින් ඒ ධර්ම විනයට අනුව ලෝකය තුළ සමාධි සමාපත්ති ලබයි.ඒ සියල්ලම ලෝකය තුළ ලබන විමුක්තිකාමි සමාජයට අවේණික උතුම් සමාධි සමාපත්ති වේ. එම සමාජය තුළ පහළවන බුදුරජාණන් වහන්සේ එම සමාපත්ති විවේචනය නොකළ අතර ඒවා සියල්ල තුළින්ම සැපසේ වාසය කළ හැකි බව පෙන්වා දී ඇත.
“ඨානං ඛො පනෙතං චුන්‍ද විජ‍්ජති – යං ඉධෙකච‍්චො භික‍්ඛු විවිච‍්චෙව කාමෙහි විවිච‍්ච අකුසලෙහි ධම‍්මෙහි සවිතක‍්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම‍්පජ‍්ජ විහරෙය්‍ය. තස‍්ස එවමස‍්ස: සල‍්ලෙඛෙන විහරාමීති. න ඛො පනෙතෙ චුන්‍ද අරියස‍්ස විනයෙ සල‍්ලෙඛා වුච‍්චන‍්ති. දිට‍්ඨධම‍්මසුඛවිහාරා එතෙ අරියස‍්ස විනයෙ වුච‍්චන‍්ති.”
“චුන්‍දය, මේ ශාසනයෙහි යම් භික්ෂුවක් කාමයන්ගෙන් වෙන් ව අකුශලධර්‍මයන්ගෙන් වෙන් ව ම විතර්‍ක සහිත විචාර සහිත විවේකයෙන් හටගත් ප්‍රීතිය හා සැපය ඇති ප්‍රථම ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කෙරෙයි යන යම් කාරණයක් වේ ද, එය විද්‍යමාන වෙයි. ඔහු හට කෙලෙස් ක්ෂය වීමෙන් යුක්ත ව වාසය කරමි’යි විය හැක. චුන්‍දය, මෙය ආර්‍ය්‍ය විනයයෙහි කෙලෙස් ක්ෂය වීමක් යැයි කියනු නොලැබේ. මෙය ආර්‍ය්‍ය විනයෙහි දිටුදැහැමෙහිම සැප විහරණයක් ය යි කියනු ලැබේ. -පෙ-” (සල්ලේඛ සූත්‍රය – ම.නි.1)
“ඉධ භික‍්ඛවෙ, භික‍්ඛු විවිච‍්චෙව කාමෙහි -පෙ- චතුත්‍ථං ඣානං උපසම‍්පජ‍්ජ විහරති. අයං භික‍්ඛවෙ, සමාධිභාවනා භාවිතා බහුලීකතා දිට‍්ඨධම‍්මසුඛවිහාරාය සංවත‍්තති.”
“මහණෙනි, මෙහි භික්ෂුව කාමයන් කෙරෙන් වෙන්ව -පෙ- … චතුර්‍ත්‍ථ ධ්‍යානයට සමවැද වාසය කරයි. මහණෙනි, වඩන ලද බහුල කරණ ලද මේ සමාධි භාවනාව දිටුදැහැමෙහිම සැප විහරණයක් පවතී ය යි කියනු ලැබේ.” (සමාධි භාවනා සූත්‍රය – අ.නි. 2)
“කතමා ච භික‍්ඛවෙ සුඛා පටිපදා දන්‍ධාභිඤ‍්ඤා? ඉධ භික‍්ඛවෙ භික‍්ඛු විවිච‍්චෙව කාමෙහි විවිච‍්ච අකුසලෙහි ධම‍්මෙහි සවිතක‍්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම‍්පජ‍්ජ විහරති. -පෙ-”
“මහණෙනි, සැප ප්‍රතිපදාවෙන් වහා අවබෝධ වෙනවා යනු කුමක්ද? මහණෙනි, මෙහි භික්ෂුවක් කාමයන්ගෙන් වෙන්ව ම අකුසල් දහමින් වෙන්ව විතර්‍ක සහිත වූ විචාර සහිත වූ විවේකයෙන් උපන් ප්‍රීති හා සුඛ ඇති ප්‍රථම ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරයි -පෙ-.” (තතියපටිපදා සූත්‍රය – අ.නි. 2)
මේ ආකාරයට යම් කෙනෙකුට සැපසේ වාසය කිරීම සඳහා ධ්‍යාන අංගයන් භුක්ති විදිමින් ලෝකය තුළ ජීවත්විය හැක. එතෙර වන මාර්ගය සිදු වන විට ලෝක ව්‍යවහාරයෙන් ධ්‍යානයන් කතා කළ මුත් ඒවා අත් විඳීමක් නො යෙදේ. මන්දයත් අත්විඳින්නෙක් එතෙරවන ප්‍රතිපදාවට යෙදීමක් සිදු නොවේ. ස්වකීයත්වය නම් වූ සක්කාය දුරුවන ප්‍රතිපදාවේ දී අත් විඳීමක්, අත්විඳින්නෙක්, ලැබීමක් හෝ තම තමන් බව යන හැඟීමක් හෝ නො යෙදේ. නමුත් ලෝකයාට ප්‍රතිපදාව විස්තර කරන විට ලෝකයේ ඇති උතුම් කරුණු වන ධ්‍යාන ආදිය ගැන පැහැදිලි කරමින් එතෙර වන ප්‍රතිපදාව ඉස්මතු කර ඇත.
“කතමො චාවුසො, සම‍්මාසමාධි: ඉධාවුසො, භික‍්ඛු විවිච‍්චෙව කාමෙහි විවිච‍්ච අකුසලෙහි ධම‍්මෙහි සවිතක‍්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම‍්පජ‍්ජ විහරති. -පෙ- චතුත්‍ථං ඣානං උපසම‍්පජ‍්ජ විහරති.”
“ඇවැත්නි, සම්මා සමාධිය කුමක්ද? ඇවැත්නි, මෙහි භික්ෂුවක් කාමයෙන් වෙන්ව, අකුසල් දහමින් වෙන්ව විතර්‍ක සහිත විචාර සහිත විවේකයෙන් හටගත් ප්‍රීතිසුඛ ඇති පළමු වන ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි. -පෙ- සතරවන ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි.” (සච්චවිභඞ්ග සූත්‍රය – ම.නි. 3)
“සො එවං පජානාති: ‘ඉමං චෙ අහං උපෙක‍්ඛං එවංපරිසුද‍්ධං එවංපරියොදාතං ආකාසානඤ‍්චායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම‍්මඤ‍්ච චිත‍්තං භාවෙය්‍යං, සඞ‍්ඛතමෙතං. -පෙ- නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම‍්මඤ‍්ච චිත‍්තං භාවෙය්‍යං, සඞ‍්ඛතමෙතන‍්ති. සො නෙව තං අභිසඞ‍්ඛරොති, නාභිසඤ‍්චෙතයති භවාය වා විභවාය වා. සො අනභිසඞ‍්ඛරොන‍්තො අනභිසඤ‍්චෙතයන‍්තො භවාය වා විභවාය වා න කිඤ‍්චි ලොකෙ උපාදියති.”
“ඔහු මෙසේ නුවණින් දැනගනී: ‘ඉදින් මම මෙසේ පිරිසිදු වූ මෙසේ පරියෝදාත වූ මේ උපේක්‍ෂාව ආකාසානඤ්චායතනයට යොමුකරන්නේ නම් ඒ ස්වාභාවයේ සිත භාවිත කරන්නේ නම් එය ද සඞ්ඛතයක් ම ය. -පෙ- නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනයට යොමුකරන්නේ නම්, එළවම් නම් ඒ ස්වාභාවයේ සිත භාවිත කරන්නේ නම් එය ද සඞ්ඛතයක් ම යි. ඔහු එය අභිසංස්කරණ නො කෙරෙයි. පැවැත්ම පිණිස හෝ නොපැවැත්ම පිණිස හෝ අභිසඤ්චේතනා නො කෙරෙයි. ඔහු අභිසංස්කරණ නො කරන්නේ ද අභිසඤ්චේතනා නො කරන්නේ ද පැවැත්මේ හෝ නොපැවැත්මේ හෝ ලෝකයේ කිසිවක් උපාදාන නොකෙරේ.” (ධාතු විභංග සූත්‍රය – ම.නි.3 )
උද්දේස විභංග සූත්‍රයට අනුව උපපරීක්ෂණය සිදුවන විට කිසිදු ආකාරයකින් සක්කාය ඉස්මතු නොවී සක්කාය නිරෝධ ප්‍රතිපදාව සිදුවී අනිත්‍ය දුක්ඛ අනත්ත නිබ්බාන සුඛ (සක්කාය නිරෝධ) සම්මර්ශනය යෙදී ඇත.
එමෙන්ම තම තමන් දහමට අනුව සිදුකරන ප්‍රතිපදාවක් තුළින් අර්ථයත් ධර්මය ත් ඉස්මතු වන ආකාරය පිළිබඳව තවත් දේශනා තුළ පැහැදිලි වේ.
“ඉධ භික‍්ඛවෙ භික‍්ඛුනො සත්‍ථා ධම‍්මං දෙසෙති අඤ‍්ඤතරො වා ගරුට‍්ඨානියො සබ්‍රහ‍්මචාරී. යථා යථා භික‍්ඛවෙ තස‍්ස භික‍්ඛුනො සත්‍ථා ධම‍්මං දෙසෙති, අඤ‍්ඤතරො වා ගරුට‍්ඨානියො සබ්‍රහ‍්මචාරී තථා තථා සො තස‍්මිං ධම‍්මෙ අත්‍ථපටිසංවෙදී ච හොති, ධම‍්මපටිසංවෙදී ච. තස‍්ස අත්‍ථපටිසංවෙදිනො ධම‍්මපටිසංවෙදිනො පාමොජ‍්ජං ජායති. පමුදිතස‍්ස පීති ජායති. පීතිමනස‍්ස කායො පස‍්සම‍්භති පස‍්සද‍්ධකායො සුඛං වෙදෙති. සුඛිනො චිත‍්තං සමාධියති. ඉදං භික‍්ඛවෙ පඨමං විමුත‍්තායතනං..”
“මහණෙනි, මෙහි භික්ෂුවකට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු වූ සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ ධර්මය දේශනා කරයි. ඔහු ඒ ඒ ආකාරයට එම ධර්මයේ අර්ථය ද ප්‍රතිවේද කරයි. ධර්මය ද ප්‍රතිවේද කරයි. ඔහුට අර්ථය ප්‍රතිවේද කිරීමෙන් ධර්මය ප්‍රතිවේද කිරීමෙන් ප්‍රමුදිතභාවය උපදී. ප්‍රමුදිතයා ට ප්‍රීතිය උපදී. ප්‍රීතියෙන් යුත් සිත් ඇත්තාගේ කය සැහැල්ලු වේ. කය සැහැල්ලුවීමෙන් සැප විදී. සැප සහිත සිත සමාධිමත් වේ. මෙය පළමු විමුක්තායතනයයි. ” (විමුක්තායතන සූත්‍රය – අ.නි. 3)
මෙම සූත්‍රයේ සඳහන් පරිදි, සජ්ඣායනා කිරීම, ධර්ම දේශනය, ධර්මය සිතීම, භාවනා කිරීම යන කරුණු තම තමන් සිදුකරන විට ශ්‍රද්ධාව ඉස්මතු වෙමින් සිදු කරන උපපරීක්ෂණයෙන් අර්ථය තුළින් එතෙර වන ප්‍රතිපදාව වන ධර්මය ප්‍රායෝගිකව සිදු වේ
බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන ධර්මය සක්කාය නිරෝධ වන ලෝකයෙන් එතෙරවන ප්‍රතිපදාවකි. එම ප්‍රතිපදාව ඒ ඒ අය අදාළ ක්‍රමවලින් යෝනිසෝ මනසිකාරය ඉපදීමෙන් උපදවා ගනී. මේ ආකාරයට යමෙකුට බුදුවරුන්ට ආවේණික ධර්මය ඇසෙන විට එම දහමේ එතෙරවන ප්‍රතිපදාත්මක ගුණය මනාව ප්‍රඥාවට දර්ශනය වේ. ඒ දහමේ ගුණය පිළිබඳව ඉදිරි ලිපියේදී සාකච්ඡා කරමු.
පූජ්‍ය අලව්වේ අනෝමදස්සි හිමි
රෑනකෙටුවගල ආරණ්‍ය සේනාසනය
වදේමඩ, ඕවිලිකන්ද , මාතලේ
