විමුක්තිකාමි සමාජය තුළ බොහෝ අය විවිධ ධර්ම විනයන් තුළින් විමුක්තවීම සඳහා වැඩපිළිවෙළවල් භාවිත කළහ. ඒ ඒ අය ඒ ඒ ධර්ම විනයන් තුළින් භාවිත කළ ප්‍රතිපදාවන් නිසා විමුක්ත වූ බව සිතූහ. එනමුත් ඒ කිසිවෙකුත් සැබෑවට ම විමුක්ත වූයේ නැත. එම සමාජය තුළ ම බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝකයට පහළ වී සැබෑම විමුක්තිය පෙන්වා දුන්සේක. එලෙස එතෙරවීම පෙන්වන ධර්මය ලෝකයේ සිටින අයට ලෝකයේ ව්‍යවහාරික වචන භාවිත කරමින් ම පෙන්වූහ. එතෙර වීම පිණිස ධර්මය පෙන්වන විට ලෝකයේ ඇති ව්‍යවහාරික වචන භාවිත කරන අතර එය අත්දැකීම් ලෝකය හා සම්බන්ධ කරගෙන තහවුරු කිරීමක් නොකර ගත යුතුය. එය එතෙරවීමේ චින්තනය ඉස්මතු කරමින් පෙන්වන සත්‍යයක් පමණි. ලෝකයේ ව්‍යවහාර කරන කරුණු පාදක කර ගන්නා නිසා ඒවාට රිංගා ගෙන තම තමන් ගේ ලෝකය සත්‍ය බව සිතා ගෙන එය ඉවත් කිරීමක් තථාගත දහම තුළින් සිදු නොවේ. තම තමන්ගේ ලෝකය ප්‍රහාණය කොට තමන් නැති බවට (ආත්ම නැති බව) සිදුවන වැඩපිළිවෙළක් තුළින් තථාගතයන් වහන්සේට චෝදනාවක් එල්ලවේ.
“චක‍්ඛුං ඛො මාගන්‍දිය රූපාරාමං රූපරතං රූපසම‍්මුදිතං. තං තථාගතස‍්ස දන‍්තං ගුත‍්තං රක‍්ඛිතං සංවුතං. තස‍්ස ච සංවරාය ධම‍්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං මාගන්‍දිය සන්‍ධාය භාසිතං: ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති.
“මාගන්‍දිය, ඇස, රූපය ආරාම (වාසස්ථානය) කොට ඇත. රූපයේ ඇලුණේ ය. රූපයේ සතුටු වන ලදය. තථාගතයන් වහන්සේ එය දමනය කරන ලදී, ආරක්ෂා කරන ලදී, රක්නා ලදී, සංවර කරන ලදී. එය සංවරය පිණිස ධර්මය දෙසන සේක. මාගන්‍දිය තොප විසින් මේ සඳහා මෙකරුණ කියන ලදී ‘ශ්‍රමණ ගෞතමයන් විනාසය පනවන ලද්දෙක් යැයි’ යනුවෙනි. (මාගන්‍දිය සූත්‍රය- ම. නි. 2)
ලෝකයේ ව්‍යවහාර කරන වචනයන් උතුම් කොට නොගෙන (පද පරම), සත්‍ය සෙවීමේ චින්තන වැඩ පිළිවෙල ඉස්මතු කරගත යුතු වෙයි. තමා ඉන්නා බව ඇති හැඟීම නිසා ධර්මය තුළ පෙන්වන ව්‍යවහාරික වචන තුළින් තමන්ගේ ලෝකය වැරදි බවත් එයින් ඉක්ම විය යුතු බවත් සිතීමට පුළුවන. එය දහම නොවේ. මන්දයත් තමන් සිතන බව වූ සක්කාය තහවුරු වීමත්, එය නැති වීම නිසා උච්ඡේදයත් යන දෘෂ්ටියන් ට අනුගත වේ.
“අනත‍්තනි අත‍්තමානිං පස‍්ස ලොකං සදෙවකං,
නිවිට‍්ඨං නාමරූපස‍්මිං ඉදං සච‍්චන‍්ති මඤ‍්ඤති.”
“අනාත්ම වූව ආත්ම වශයෙන් ගෙන සිටින සියලු ලෝකයා දෙස බලව්. නාම රූපය කෙරෙහි රිංගාගෙන මෙය සත්‍ය යැයි හඟියි.” (ද්වයතානුපස්සනා සූත්‍රය, සු.නි.)
ආත්ම බව ගැනීම නිසාම නාම රූපයට රිංගාගෙන ජීවත් වේ. එම අත්දැකීම වැරදි බව සිතුණු විට විමුක්තවීම සඳහා විවිධ සිතන රටාවන්ට යොමු වේ. නමුත් එම වැඩපිළිවෙළ විමුක්තවීමක් නොව, ආත්ම විනාශයකි. එමෙන්ම එය එතෙරවීමේ මඟ හෝ සත්‍ය ගවේෂණය නොවේ.
“යදා ස‍්වාහං ආවුසො සන‍්තිට‍්ඨාමි. තදාස‍්සු සංසීදාමි. යදා ස‍්වාහං ආවුසො ආයූහාමි තදාස‍්සු නිබ‍්බුය‍්හාමි. එවං ඛ‍්වාහං ආවුසො අප‍්පතිට‍්ඨං අනායූහං ඔඝමතරින‍්ති.
“ඇවැත්නි, මම යම් විටෙක පිහිටා සිටිම් ද එකල්හි ගිලෙමි. ඇවැත්නි, මම යම් විටෙක වීර්‍ය කෙරෙම් ද එකල්හි ඉල්පෙමි. ඇවැත්නි, මෙසේ මම නො පිහිටමින් ද වීර්‍ය නො කරමින් ද ඕඝය තරණය කළෙමි.” (ඕඝතරණ සූත්‍රය, ස.නි. 1)
“කථඤ‍්ච භික‍්ඛවෙ ඔලීයන‍්ති එකෙ?
භවාරාමා භික‍්ඛවෙ දෙවමනුස‍්සා භවරතා භවසම‍්මුදිතා. තෙසං භවනිරොධාය ධම‍්මෙ දෙසියමානෙ චිත‍්තං න පක‍්ඛන්‍දති න පසීදති න සන‍්තිට‍්ඨති නාධිමුච‍්චති. එවං ඛො භික‍්ඛවෙ ඔලීයන‍්ති එකෙ.
කථඤ‍්ච භික‍්ඛවෙ අතිධාවන‍්ති එකෙ?
භවෙනෙව ඛො පනෙකෙ අට‍්ටීයමානා හරායමානා ජිගුච‍්ඡමානා විභවං අභිනන්‍දන‍්ති ‘යතො කිර භො අයං සත්තො කායස‍්ස භෙදා පරම‍්මරණා උච‍්ඡිජ‍්ජති විනස‍්සති න හොති පරම‍්මරණා. එතං සන‍්තං එතං පණීතං එතං යථාවන‍්ති. එවං ඛො භික‍්ඛවෙ අතිධාවන‍්ති එකෙ.”
“මහණෙනි, ඇතැම් කෙනෙක් කෙසේනම් ඇලෙන්නේ (ලැගගන්නේ) වේද?
මහණෙනි, දෙව්මිනිසුන් භවයෙහි ඇලුනාහුය , භවයෙහි නිරත වූවාහුය (වාසස්ථානය), භවයෙහි මැනැවින් සතුටු වූවාහු වෙත් ද, ඔවුන්ට භවනිරෝධය පිණිස දහම් දෙසනු ලබන කල්හි සිත එහි බැස නො ගණී, නො පහදියි, නො පිහිටයි, නිශ්චයට නො පැමිණෙයි. මහණෙනි, මෙසේ ඇතැම් කෙනෙක් ඇලෙත්.
මහණෙනි, ඇතැම් කෙනෙක් කෙසේ නම් ඉක්මවා දුවත් ද?
ඇතැමෙක් භවයෙන් ම පෙළනු ලබන කල්හි, ලජ්ජිත වෙයි, පිළිකුල් කරයි, නොපැවැත්මෙහි සතුටු වෙති. භවත්නි, යම් හෙයකින් මේ සත්වයා කය බිදී මරණින් මතු සිඳේ ද, නැසේ ද, මරණින් මතු නො වේ ද වේ. එය ශාන්ත ය, එය ප්‍රණීතය, ඒ එසේම වන්නේය වශයෙනි. මහණෙනි, මෙසේ ඇතැමෙක් ඉක්මවා දුවත්.” (දිට්ඨිගත සූත්‍රය, ඉතිවු.)
“යෙ හි කෙචි සමණා වා
බ්‍රාහ‍්මණා වා භවෙන භවස‍්ස
විප‍්පමොක‍්ඛමාහංසු
සබ‍්බෙ තෙ අවිප‍්පමුත‍්තා භවස‍්මාති වදාමි.
යෙ වා පන කෙචි සමණා වා
බ්‍රාහ‍්මණා වා විභවෙන භවස‍්ස නිස‍්සරණමාහංසු
සබ‍්බෙ තෙ අනිස‍්සටා භවස‍්මාති වදාමි.”
“යම් කිසි මහණ කෙනෙක් හෝ බමුණු කෙනෙක් හෝ පැවැත්මෙන් පැවැත්මේ ම නිදහස්වීමක් යැයි කියයි, ඒ සියල්ලෝම නොමිදුණාහුය. පැවැත්මේ ම යැයි වදාරමි.
යම් කිසි මහණ කෙනෙක් හෝ බමුණු කෙනෙක් හෝ නොපැවැත්මෙන් පැවැත්මේ නිදහස්වීමක් යැයි කියයි, ඒ සියල්ලෝම නොමිදුණාහුය. පැවැත්මේ ම යැයි වදාරමි.” (ලෝකාවලෝකන සූත්‍රය, උදාන)
පිහිටීමෙන් හෝ ඉක්මවීමෙන් තොරව සත්‍ය ආරක්ෂා කරමින් සිදුවන ප්‍රතිපදාව පෙන්වීම සඳහා තථාගතයන් වහන්සේ පහළ වී ධර්මය වදාළ සේක. එතෙරවීමට අනු වූ චින්තනය ඇති වීම සඳහා එය කියවීමක් පමණක් ම වේ. එනම් ප්‍රතිපදාවට බැස ගැනීම තුළින්ම පහුරක් බවට ප්‍රත්‍යක්ෂ වේ.
“අක‍්ඛෙය්‍ය සඤ‍්ඤිනො සත‍්තා අක‍්ඛෙය්‍යස‍්මිං පතිට‍්ඨිතා,
අක‍්ඛෙය්‍යෙ අපරිඤ‍්ඤාය යොගමායන‍්ති මච‍්චුනො.
අක‍්ඛෙය්‍යෙ ච පරිඤ‍්ඤාය අක‍්ඛාතාරං න මඤ‍්ඤති,
තඤ‍්හි තස‍්ස න හොතීති යෙන නං වජ‍්ජා න තස‍්ස අත්‍ථි,
“කියවීම ම හඳුනාගැනීමෙන් යුත් සත්වයෝ කියවීම කෙරෙහි පිහිටා ඇත. කියවීම පිරිසිඳ නොදැකීමෙන් ඔවුන් මාර වසඟයේ යෙදුනාහු වෙති. කියවීම ද පිරිසිඳ දැක, කියවීමෙහි හැඟීමක් ද නැතිවිට එයින්ම ඔහු නොවේ. ඔහුට වැරදි වූවක් නැත.” (සමිද්ධි සූත්‍රය, ස.නි. 1)
බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ ධර්මය ව්‍යවහාරික තාත්වික භාෂාවෙන් ඉස්මතු කළහ. එසේ පෙන්වන ලද වචන තුළින් ප්‍රායෝගික ව එතෙර වීමක් ම සිදුවේ. කිසිදු ලෙසකින් ලැග ගැනීමකට ඉඩක් දී නැත. එම නිසා ඒ සියල්ලක්ම කියවීමක් ම පමණක් වේ. මේ ආකාර වූ ගම්භීර දහමකට යොමුවීම සඳහා ජීවිතය තුළ නිස්සාර භාවය මුලින් ම වැටහිය යුතු වේ. එසේ වැටහීමෙන් යුතුව දහමට යොමුවන ආකාරය ඉදිරි ලිපියේ දී සාකච්ඡා කරමු.
පූජ්‍ය අලව්වේ අනෝමදස්සි හිමි
රෑනකෙටුවගල ආරණ්‍ය සේනාසනය
වදේමඩ, ඕවිලිකන්ද , මාතලේ
