බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන ලෝකෝත්තර ධර්මය ඉගෙන ගැනීමට යොමුවිය යුත්තේ ඉතාම වැදගත්, සත්‍ය වූ, තමන්ගේ විෂයට ගෝචර නොවන සුන්දර වූ ධර්මයක් බව වැටහීමෙනි. මේ ආකාරයට යොමුවන විට සම්පූර්ණයෙන්ම තම අත්දැකීමේ නිස්සාරත්වය ඉස්මතු වී, අසාමාන්‍ය පැහැදීමකින් යුතු නැමීමක් ඇතිව සාවධානව මනාව කන් යොමුකිරීමක් ඇතිවේ. මේ ආකාරයට යොමුවන විට සිදුවන ප්‍රායෝගික වැඩපිළිවෙළ වන්නේ සංස්කාරයන් අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම ලෙසට සම්මර්ශනය සිදුවීමයි. නික්මීම නම් වූ නිවීමේ සුන්දරත්වය සැප සහගත බවට යොමුවීමක්ද සිදුවේ. ඒ පිළිබඳව පහත සඳහන් සූත්‍රවල මනාව පැහැදිලි වේ.
“සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු කඤ්චි සඞ්ඛාරං නිච්චතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතී’ති නෙතං ඨානං විජ්ජති. අනුලොමිකාය ඛන්තියා අසමන්නාගතො, සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතී’ති නෙතං ඨානං විජ්ජති. සම්මත්තනියාමං අනොක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති.
සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු සබ්බසඞ්ඛාරං අනිච්චතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතී’ති ඨානමෙතං විජ්ජති. අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති ඨානමෙතං විජ්ජති. සම්මත්තනියාමං ඔක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති ඨානමෙතං විජ්ජතීති.” (අනිච්ච සූත්‍රය – අ.නි. 4)
“මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කුමන හෝ සංස්කාරයක් නිත්‍ය වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන නොවේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත නොවූවිට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන නො වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස නොගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන නොවේ.
මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු සංස්කාරයන් අනිත්‍ය වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත වූ විට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන වේ.”
“සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු කඤ්චිසඞ්ඛාරං සුඛතො සමනුපස්සන්තො -පෙ- නෙතං ඨානං විජ්ජති.
සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු සබ්බසඞ්ඛාරං දුක්ඛතො සමනුපස්සන්තො -පෙ- ඨානමෙතං විජ්ජති.” (දුක්ඛ සූත්‍රය – අ.නි. 4)
“මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කුමන හෝ සංස්කාරයක් සැප වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන නොවේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත නොවූවිට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන නො වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස නොගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන නොවේ.
මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු සංස්කාරයන් දුක් වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත වූ විට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන වේ.”
“සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු කඤ්චිධම්මං අත්තතො සමනුපස්සන්තො -පෙ- නෙතං ඨානං විජ්ජති.
සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු සබ්බධම්මං අනත්තතො සමනුපස්සන්තො -පෙ- ඨානමෙතං විජ්ජති.” (අනත්ත සූත්‍රය – අ.නි. 4)
“මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කුමන හෝ ස්වභාවයක් ආත්ම වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන නොවේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත නොවූවිට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන නො වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස නොගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන නොවේ.
මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු ස්වභාවයන් අනාත්ම වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත වූ විට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන වේ.”
“සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු නිබ්බානං දුක්ඛතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතී’ති නෙතං ඨානං විජ්ජති. අනුලොමිකාය ඛන්තියා අසමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති. සම්මත්තනියාමං අනොක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති.
සො වත භික්ඛවෙ භික්ඛු නිබ්බානං සුඛතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතී’ති ඨානමෙතං විජ්ජති. අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතී’ති ඨානමෙතං විජ්ජති. සම්මත්තනියාමං ඔක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතී’ති ඨානමෙතං විජ්ජතීති.” (නිබ්බාන සූත්‍රය – අ.නි. 4)
“මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් නිවීම දුක් වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන නොවේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත නොවූවිට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන නො වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස නොගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන නොවේ.
මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් නිවීම සැප වශයෙන් සම්මර්ශනය කරන්නේ නම් අනුලෝම ඛන්තියට සමන්‍වාගතවීම ඒකාන්තයෙන්ම සිදු වන්නේය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. අනුලෝම ඛන්තිය සමන්‍වාගත වූ විට සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නේ ය යන කරුණ විද්‍යමාන වේ. සම්මත්ත නියාමයට බැස ගන්නාවිට සෝවාන්, සකදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් ඵලයන් පසක් කරන්නේය යන කරුණ විද්‍යාමාන වේ.”
මේ සූත්‍ර දේශනා හතර තුළින් ම හමුවන විශේෂ වචනයක් තිබේ. එනම් “සමනුපස්සති” යන වචනයයි. පාලි ව්‍යාකරණ අනුව එය ඒ ඒ තැන් යෙදෙන අයුරින් පැහැදිලි වේ. එසේ ම සක්කාය දිට්ඨිය විග්‍රහ කරන තැන්හි ද එම වචනය ඉස්මතු වේ. එය ඉදිරියේදී හමුවේ. මෙම “සමනුපස්සති” යන වචනය හා තවත් සුවිශේෂ වචනයක් ලෙස “පජානාති” යන වචනය, එකට විස්තර වීමක් චූලසුඤ්ඤත සූත්‍රයේදී හමුවේ. සමනුපස්සති වචනයේ අදහස හා තථාගතයන් වහන්සේ එය ඉස්මතු කර ඇති ආකාරය ගැන පැහැදිලි කර ගැනීමට පජානාති යන වචනය ද උපකාරී කර ගනිමු.
මේ සඳහා චූලසුඤ්ඤත සූත්‍රය ඇසුරුකරගනිමින් ඉදිරි ලිපි වලදී සාකච්ඡා කරමු.
පූජ්‍ය අලව්වේ අනෝමදස්සි හිමි
රෑනකෙටුවගල ආරණ්‍ය සේනාසනය
වදේමඩ, ඕවිලිකන්ද , මාතලේ
